Πάσχα Μικρές Ιστορίες: Τα Τριάντα Αργύρια του Ιούδα | Η νομισματική τεκμηρίωση μιας προδοσίας

 

 

«Η μετάνοια του Ιούδα», Τετραευαγγέλιο του Rossano, 6^ος αι.,τέμπερα
σε πορφυρή περγαμηνή, Rossano, Museo Diocesano d’ Arte Sacra

*Επιμέλεια Κωνσταντίνος Χαρ. Τζιαμπάσης

Τότε πορευθεῖς εἶς τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Ἰούδας Ἰσκαριώτης, πρός τούς ἀρχιερεῖς, εἶπε· Τί θέλετε μοι δοῦναι, κἀγῶ ὑμίν παραδώσω αὐτόν; Οἱ δέ ἔστησαν αὐτῷ τριάκοντα ἀργύρια· καί ἀπό τότε ἐζήτει εὐκαιρίαν ἴνα αὐτόν παραδῷ

(Ματθ. 26,15)

Η  φράση «τα τριάκοντα αργύρια» αποτελεί μια από τις πλέον χαρακτηριστικές εκφράσεις προδοσίας στην παγκόσμια πολιτιστική μνήμη. Η αφήγηση της Καινής Διαθήκης αναφέρει πως ο Ιούδας Ισκαριώτης έλαβε τριάντα αργυρά νομίσματα για να παραδώσει τον Ιησού στους αρχιερείς (Ματθ. 26,15). Ωστόσο, ποια ήταν ακριβώς αυτά τα νομίσματα. Εμείς εδώ προσπαθούμε να εξετάσουμε το ιστορικό, αρχαιολογικό και νομισματικό πλαίσιο της εποχής, προκειμένου να αποσαφηνιστεί η ταυτότητα των «τριάκοντα αργυρίων».

Το νομισματικό σύστημα στη Ρωμαϊκή Ιουδαία

Κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., η Ιουδαία τελούσε υπό ρωμαϊκή κυριαρχία. Κυκλοφορούσαν τόσο ρωμαϊκά νομίσματα (όπως το δηνάριο), όσο και ελληνιστικής προέλευσης, κυρίως αργυρά τετράδραχμα που είχαν διατηρήσει κύρος και εμπορική αποδοχή. 

Η νομισματική διοίκηση της Ιουδαίας ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητη λόγω των θρησκευτικών περιορισμών των Ιουδαίων. Απαγορευόταν η απεικόνιση προσώπων στα νομίσματα, γεγονός που οδήγησε στην αποδοχή συγκεκριμένων τύπων νομισμάτων, ακόμα και αν δεν ήταν εγχώρια.

2. Αργυρό δηνάριο Οκταβιανού

Τα τετράδραχμα της Τύρου

Τα τετράδραχμα της Τύρου (γνωστά και ως σέκελα της Τύρου) θεωρούνται από τη βιβλική και νομισματική έρευνα ως τα πλέον πιθανά νομίσματα των «τριάντα αργυρίων». 

Τα βασικά χαρακτηριστικά τους ήταν (α) η καθαρότητα του αργύρου άνω του 94%, γεγονός που τα καθιστούσε αξιόπιστα, (β) η μη ρωμαϊκή εικονογραφία, παρίσταναν τον θεό Μελκάρτ (ανάλογο του ελληνικού Ηρακλή), αποδεκτό από τις ιουδαϊκές αρχές, (γ) ευρεία κυκλοφορία στην Παλαιστίνη, ιδίως για πληρωμές σχετιζόμενες με τον Ναό της Ιερουσαλήμ. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα τετράδραχμα αυτά κόβονταν επισήμως στην Τύρο έως το 19 π.Χ., και ακολούθως σε εργαστήρια εντός της Ιουδαίας, διατηρώντας όμως την ίδια εικονογραφία και τεχνικά χαρακτηριστικά για να εξασφαλίζεται η συνέχεια της αποδοχής τους.

Το αργυρό τετράδραχμo της Αντιοχείας

Άλλα αργυρά νομίσματα σε κυκλοφορία

Άλλα νομίσματα που κυκλοφορούσαν στην περιοχή της Παλαιστίνης, όπως τα τετράδραχμα Αντιοχείας (με την κεφαλή του Αυγούστου) ή τα ροδιακά τετράδραχμα, αποκλείονται βάσει των εξής κριτηρίων: (α) Ιδεολογική ασυμβατότητα: η παρουσία ρωμαϊκών αυτοκρατορικών συμβόλων τα καθιστούσε απαγορευτικά για ιουδαϊκή χρήση. (β) Η σπανιότητα τους στα αρχαιολογικά στρώματα της Ιερουσαλήμ και των γύρω περιοχών. (γ) Η νομισματική απαξίωση και ιδιαίτερα για τα παλαιότερα ελληνιστικά νομίσματα, όπως τα πτολεμαϊκά.

Ασημένιο  ελληνιστικό ροδιακό τετράδραχμο

Τετράδραχμo των Πτολεμαίων

Αρχαιολογικές ενδείξεις

Αρχαιολογικά ευρήματα ενισχύουν τη θέση πως τα τετράδραχμα της Τύρου χρησιμοποιούνταν ευρέως στην Ιουδαία. Σε ανασκαφές γύρω από την Ιερουσαλήμ και στην περιοχή του Ηρώδειου έχουν βρεθεί δεκάδες τέτοια νομίσματα. Αντίθετα, τετράδραχμα Αντιοχείας ή άλλα ελληνιστικά νομίσματα εμφανίζονται σποραδικά.

Το ποσό των τριάντα αργυρίων είχε και συμβολικό χαρακτήρα. Αντιστοιχεί στον προσδιορισμένο τιμωρητικό οβολό για έναν δούλο στην Παλαιά Διαθήκη (Έξοδος 21:32). Η χρήση ενός γνωστού και αποδεκτού νομίσματος, όπως το τετράδραχμο της Τύρου, εξασφάλιζε όχι μόνο την εμπορική του αξία αλλά και τη θεσμική του αποδοχή από τις αρχές του Ναού. 

Η ταύτιση των τριάντα αργυρίων της προδοσίας με τετράδραχμα της Τύρου είναι η επικρατέστερη τόσο βάσει ιστορικών πηγών όσο και αρχαιολογικών ενδείξεων. 

Η χρήση ενός τέτοιου νομίσματος επιβεβαιώνει τη σύνδεση της βιβλικής αφήγησης με το πραγματικό νομισματικό περιβάλλον της εποχής, αποδεικνύοντας πως τα Ευαγγέλια, πέραν του θεολογικού περιεχομένου τους, ενσωματώνουν και στοιχεία της καθημερινής κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

*Ο Κωνσταντίνος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Hendin, D. Guide to Biblical Coins. Amphora Books, 2020.

Meshorer, Y. A Treasury of Jewish Coins. The Israel Museum, Jerusalem, 2001.

Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο: Συλλογή Νομισμάτων