Δελφοί | Εκεί που μίλησαν οι θεοί, σιώπησαν οι άνθρωποι και ακόμα μιλάει η ιστορία

 

Φωτογραφία | Κ.Χ.Τ.

Είναι φορές που τα τοπία δεν περιγράφονται βιώνονται. Οι Δελφοί δεν είναι απλώς ένας τόπος· είναι ένας μύθος. Ένα σημείο της γης στο οποίο η φύση, ο λόγος και η σιωπή ενώνονται σε ένα μεταφυσικό σμίξιμο. Εκεί όπου ο Απόλλων διάλεξε να εγκαθιδρύσει το ιερό του. Εκεί όπου ο άνθρωπος προσπάθησε να αγγίξει το θείο. Και ίσως —στιγμιαία— να το κατάφερε.

Ο ομφαλός της γης

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι Δελφοί ήταν το κέντρο του κόσμου — ο «ομφαλός της γης». Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Δίας άφησε δύο αετούς από τα δύο άκρα του κόσμου και αυτοί συναντήθηκαν πάνω από το ιερό των Δελφών. Στο σημείο εκείνο τοποθετήθηκε ο ιερός λίθος, ο ομφαλός, που ακόμη σήμερα στέκει στο μουσείο, σαν βουβή μαρτυρία της αρχέγονης πίστης.

Το ιερό του και ο ναός Απόλλωνα

Η αποθέωση του Απόλλωνα στους Δελφούς συνδέθηκε με την κάθαρση. Σκότωσε τον Πύθωνα, το φίδι που φύλαγε το ιερό της Γης, και ανέλαβε τον έλεγχο του μαντείου. Έκτοτε, το Ιερό του Απόλλωνα έγινε σημείο αναφοράς για βασιλείς, στρατηγούς, ποιητές και κοινούς ανθρώπους που αναζητούσαν απαντήσεις για το μέλλον.

Ο Ναός του Απόλλωνα | Φωτογραφία Κ.Χ.Τ.

Ο ναός του Απόλλωνα, στην καρδιά του ιερού, αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά δείγματα δωρικής αρχιτεκτονικής. Η σημερινή του μορφή χρονολογείται στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., αν και είναι η τρίτη εκδοχή του ναού στη θέση αυτή, καθώς προηγούμενοι ναοί είχαν καταστραφεί από σεισμούς και πυρκαγιές. Στο εσωτερικό του ναού, βρισκόταν το άδυτον, το άβατο όπου η Πυθία, καθισμένη πάνω στον τρίποδα και εισπνέοντας αναθυμιάσεις, έδινε τους χρησμούς.

Η Πυθία, η φωνή του θεού Απόλλωνα

Η Πυθία, ιέρεια του Απόλλωνα, υπήρξε η φωνή του θεού. Οι χρησμοί της, ποιητικοί και συχνά αινιγματικοί, καθόριζαν τις τύχες ανθρώπων και πόλεων. Ο Λυκούργος, ο Κροίσος, ο Σόλων, ακόμη και οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, έσπευδαν να την συμβουλευτούν. Η επιρροή του μαντείου ήταν τέτοια που τα λόγια της Πυθίας μπορούσαν να αποτρέψουν ή να προκαλέσουν πολέμους, να αναδείξουν ηγέτες, να καθορίσουν νόμους.

Τρίποδας των Δελφών | Φωτογραφία Κ.Χ.Τ.

Οι Δελφοί δεν ήταν μόνο θρησκευτικό κέντρο· ήταν και πολιτικό. Οι Αμφικτιονίες, δηλαδή ενώσεις ελληνικών πόλεων, είχαν ως κοινό σημείο αναφοράς το Ιερό των Δελφών, με σκοπό την προστασία του. Το Ιερό ήταν ουδέτερο έδαφος. Εδώ δεν ίσχυαν οι νόμοι των πόλεων, αλλά οι νόμοι του θεού.

Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., το μαντείο βρέθηκε στο επίκεντρο πολιτικών ανταγωνισμών μεταξύ Αθήνας, Σπάρτης και Δελφών, ιδίως κατά τους λεγόμενους «Ιερούς Πολέμους». Παρ’ όλα αυτά, η φωνή της Πυθίας παρέμενε σεβαστή, διατηρώντας μια ιδιότυπη μορφή «διπλωματικής ασυλίας».

Ο Θησαυρός των Αθηναίων (Εικ.4)

Ο Θησαυρός των Αθηναίων | Φωτογραφία Κ.Χ.Τ.

Καθώς ανηφορίζει κανείς τη Ιερά Οδό, βλέπει τα θεμέλια από τους θησαυρούς των ελληνικών πόλεων – μικρά οικοδομήματα, αφιερώματα στο θεό. Ξεχωρίζει ο Θησαυρός των Αθηναίων, δομημένος μετά τη μάχη του Μαραθώνα, περί το 490 π.Χ., ως δείγμα ευγνωμοσύνης για τη νίκη απέναντι στους Πέρσες. Είναι ένα μνημείο που συνδυάζει την πολιτική προβολή με την ευλάβεια, την πίστη με την υπερηφάνεια.

Το θέατρο και το στάδιο

Το θέατρο των Δελφών | Φωτογραφία Κ.Χ.Τ.

Η πολιτιστική ζωή των Δελφών ανθούσε. Το αρχαίο θέατρο, χωρητικότητας περίπου 5.000 θεατών, φιλοξενούσε μουσικούς αγώνες κατά τους Πύθιους αγώνες, δεύτερους σε σημασία μόνο στους Ολυμπιακούς. Ακόμη πιο ψηλά, το στάδιο με το λίθινο δάπεδο και τις μαρμάρινες κερκίδες διατηρεί μέχρι σήμερα το κύρος του. Εκεί ελάμβαναν χώρα αγώνες δρόμου και άλλα αγωνίσματα, επιβεβαιώνοντας πως η ψυχή των Δελφών δεν ήταν μόνο μυστικιστική, αλλά και σωματική, παιδευτική.

Κίωνας |Φωτογραφία Κ.Χ.Τ.

Ανασκαφές και το σύγχρονο μουσείο

Το 1892 ξεκίνησαν οι μεγάλες ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, που έφεραν στο φως το σύνολο σχεδόν του αρχαιολογικού χώρου: το ιερό του Απόλλωνα, την ιερά οδό, τα μνημεία, το στάδιο, το θέατρο, και βέβαια τον περίφημο Ηνίοχο – ίσως το πιο ευγενές χάλκινο άγαλμα της αρχαιότητας. Το σημερινό μουσείο των Δελφών θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας, φιλοξενώντας αριστουργήματα που διατρέχουν την αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική εποχή.

Το άγαλμα του Ηνίοχου | Φωτογραφία Κ.Χ.Τ.

Στους Δελφούς δεν έρχεσαι για να δεις· έρχεσαι για να νιώσεις. Ο χώρος αυτός δεν είναι ένα ακόμα αρχαιολογικό πάρκο. Είναι ένα παλίμψηστο μνήμης, φωνών και σιωπών. Είναι η απόδειξη ότι κάποτε ο άνθρωπος συνάντησε το θείο, κι ας μην κατάλαβε ποτέ τι ακριβώς του είπε.

Περιμένοντας τον χρησμό..

Κι έτσι, όπως θροΐζει ο άνεμος στον Παρνασσό, ίσως νιώσεις ακόμη εκείνον τον παλιό χρησμό, που μοιάζει με ψίθυρο· εκείνον που δεν εξηγείται — μόνο βιώνεται.

Κωνσταντίνος Χ. Τζιαμπάσης, αρχαιολόγος